ภาพ: ดร.ภาคภูมิ ศิริโรจน์วงศ์

     สถาปัตยกรรมเปรียบเสมือนหลักฐานการย้อนประวัติศาสตร์ที่สำคัญที่สุดชนิดหนึ่ง เพราะรูปแบบสิ่งปลูกสร้างต่างๆ มักมีเรื่องราวเชื่อมโยงกับเหตุการณ์หรือช่วงเวลาจำเพาะเจาะจงเสมอ ดังนั้นการทำลายสถาปัตยกรรมอันล้ำค่า ณ ที่แห่งหนึ่งก็เหมือนการบ่อนทำลายความรู้สึกและความทรงจำของผู้เคยไปเยี่ยมเยียนหรือพบเห็นสิ่งนั้นไม่มากก็น้อย แต่ที่สำคัญนอกจากอาคารจะสูญสลายกลายเป็นเศษหิน ปูน ทราย เรื่องราวในอดีตที่เคยถูกบันทึกไว้มาหลายปีหรือมากกว่าหลายชั่วอายุคนก็จะค่อยๆ เลือนหายไปและไม่มีใครสามารถรื้อฟื้นมันมาได้อีกตลอดกาล

     โรงหนังสกาลาเข้าข่ายผลงานสถาปัตยกรรมอันเป็นอมตะอยู่คู่สยามสแควร์มาอย่างยาวนาน รูปแบบอาคารที่ไม่เหมือนใคร ประกอบกับการตกแต่ง และประโยชน์การใช้สอย ยิ่งทำให้สกาล่าเปรียบดั่งมรดกทางวัฒนธรรมที่ส่งทอดมานานร่วมครึ่งศตวรรษ ช่วงแรกโรงหนังแห่งนี้สร้างความตื่นเต้นให้กับคนไทยอย่างมาก เพราะความโดดเด่นของสถาปัตยกรรมชวนทุกคนนึกถึงโรงละครที่ตกแต่งได้อย่างน่าสนใจของฝั่งยุโรป ซึ่งสกาลานับเป็นอาคารแรกๆ ที่เดินหน้าพาวงการสถาปัตยกรรมไทยพัฒนาก้าวเดินสู่มิติใหม่แห่งการออกแบบ ที่แห่งนี้จึงไม่ใช่แค่โรงภาพยนตร์แต่หมายถึงการปักหมุกทางประวัติศาสตร์ที่แสดงสัญลักษณ์ความรุ่งเรื่องและการเริ่มต้นพัฒนาด้านศิลปะยุคใหม่ของสังคมไทยได้เป็นอย่างดี

ภาพ: ฐานเศรษฐกิจ

     “คำสัญญาที่ไม่ทำตามสัญญา” อย่างที่หลายคนทราบดีว่าสกาลาตั้งอยู่บนพื้นที่ของจุฬาฯ ดังนั้นการถือครองกรรมสิทธิ์พื้นที่นั้นจึงเป็นของจุฬาฯ ไปโดยปริยาย ก่อนหน้านี้เคยช่วง 10 ปีก่อนเคยมีประเด็นเกี่ยวกับการอนุรักษ์อาคารเก่า โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรงหนังสแตนด์อโลน อาคารเปี่ยมเสน่ห์ ศูนย์รวมความบันเทิงของคนยุคก่อนที่ดูโก้หรูนำเทรนด์ ในวันที่โลกเปลี่ยนไป โรงหนังตามห้างสรรพสินค้าผุดเป็นดอกเห็ด สกาลาและโรงหนังอื่นๆ เปลี่ยนสภาพสู่การเป็นโรงหนังกึ่งพิพิธภัณฑ์ในตัวเอง พิพิธภัณฑ์ในที่นี้ไม่ได้มีการจัดแสดงอะไรเป็นพิเศษ แต่หมายถึงการแสดงความโดดเด่นและเล่าเรื่องราวด้วยตัวมันเอง คำสัญญาที่จะเก็บรักษาสถานที่แห่งความทรงจำนี้ไว้จึงเหมือนคำสัญญาแสนล้ำค่าที่มีคุณค่าต่อคนทั้งรุ่นใหม่และรุ่นเก่า แต่น่าเสียดายที่คำสัญญาดังกล่าวไม่มีผลต่อการกระทำในปัจจุบัน

ภาพ: Brand Inside

     “โลกธุรกิจดำเนินด้วยเม็ดเงิน แต่คุณค่าทางประวัติศาสตร์วัดได้ด้วยความทรงจำ” กรณีของสกาลาสามารถใช้แสดงเป็นกรณีตัวอย่างในการเปรียบเทียบวิธีให้คุณค่าต่อสิ่งของและสถานที่อย่างมาก ในขณะที่ปี 2021 ผู้คนหันกลับมาสนใจเก็บรักษาประวัติศาสตร์อันน่าจดจำมากขึ้น เริ่มทำความเข้าใจบริบททางสังคมและผูกโยงเรื่องราวกลับไปสู่อดีต แม้หลายคนจะใช้สถานที่เป็นโลเคชั่นถ่ายรูปสวยๆ เก๋ๆ แต่การกระทำเหล่านั้นช่วยส่งเสริมคุณค่าให้สถานที่แบบนี้มีความหมายอยู่เสมอ เพราะอย่างน้อยผู้คนยังผลิตซ้ำความคุ้นเคยให้กับคนรุ่นใหม่ และคอยย้ำเตือนถึงการมีอยู่ของสกาลาเสมอ ในทางกลับกันเม็ดเงินกลับมีความหมายมากกว่า อาคารไม่ว่าจะสวยเพียงใดก็มิอาจต้านทานพลังคลื่นเงินได้ เพราะฟังก์ชั่นการใช้งานของอาคารสูงราว 20 ชั้นขึ้นไปที่ถูกออกแบบมาตามยุค Post-Modern ตอบโจทย์การใช้งานได้มากกว่า สามารถสร้างประโยชน์ให้เจ้าของได้มากกว่าอาคารหลังเก่าที่ทรุดโทรมลงทุกวัน และประกอบกับชุดความคิดเรื่องการเก็บรักษาคุณค่าทางประวัติศาสตร์นั้นไม่ได้เข้มข้นและไม่มีมาตรการจัดการกับเรื่องนี้อย่างจริงจัง เมื่อใดที่มันตกอยู่ในมือผู้ต้องการพัฒนาในด้านใดด้านหนึ่ง แต่ไม่ใช่ด้านการรักษามรดกทางวัฒนธรรม จากโรงหนังในตำนานจึงกลายเป็นอาคารเก่าอันไร้ชีวิตชีวา

ภาพ: คมชัดลึก

     “ในเมื่อสกาลาอยู่ในหน้าประวัติศาสตร์ สกาลาจะเลือนหายไปได้อย่างไร” หลานคนอาจเคยตั้งคำถามแบบนี้ แต่อย่างที่กล่าวไปเมื่อช่วงต้น เมื่อใดที่สกาลาตั้งตระหง่านกลางสยาม ผู้คนยังคงสัมผัสความงดงามและเรื่องราวของที่แห่งนี้ได้ไม่มากก็น้อย แต่ถ้าทุบทิ้งกลายเป็นอาคารเก่า เด็กรุ่นใหม่จะไม่ได้เห็นสกาลา หนุ่มสาววัยกลางคนก็คงนึกถึงได้เพียงเลือนลางในทศวรรษข้างหน้า และสุดท้ายเรื่องราวความทรงจำจะเลือนหายจางไปพร้อมกับชีวิตผู้สูงอายุที่เติบโตมาพร้อมกับวัฒนธรรมการดูหนังและใช้ชีวิตอย่างมีสไตล์ ณ โรงหนังแห่งนี้ การลบสกาลาออกจากแผนที่จึงเหมือนการฉีกหน้าประวัติศาสตร์อายุราว 50 ปีออกจากหนังสือรวมเรื่องราวสะท้อนวัฒนธรรมของคนไทยไปตลอดกาล ในวันที่คนกำลัง #SaveScala ตอนนี้มันเป็นวันเดียวกับที่สกาลากำลังกลายเป็นผุยผงและปลดปล่อยจิตวิญญาณของมันล่องลอยสู่อากาศแบบไม่มีวันหวนกลับมา ไม่ว่าจะเล่าเรื่องราวหรือแชร์ภาพความทรงจำกันบ่อยครั้งเพียงใด ก็ไม่มีวันที่มันจะกลับมาเหมือนเดิมอีกต่อไป ทุกคนกำลังเศร้าโศกและพยายามจดจำ แต่ไม่ช้าก็เร็วคนในสังคมก็จะลืมมันไปโดยปริยาย ปิดหน้าตำนานโรงหนังสแตนด์อโลนของเมืองไทยเกือบจะสมบูรณ์แบบ…